Eikenprocessierups & huiduitslag informatie 2023

Inhoudsopgave

eikenprocessierupsDit jaar staat de eikenprocessierups opnieuw in de schijnwerpers. Was het vorig jaar al een terugkerend nieuwsitem, dit jaar breekt alle records. Het aantal rupsen is fors toegenomen. Al die witte spinsels rondom de takken en stammen van eikenbomen, kunnen je niet ontgaan zijn. Misschien heb je zelf al de nodige hinder ondervonden na contact met brandharen van deze jeukrups?


De landelijke overlast is kolossaal te noemen, maar algehele uitroeiing van de eikenprocessierups blijkt een onmogelijke opgave. We moeten leren leven met de rups, voornamelijk in mei, juni en juli. Hoe kunnen we dit het beste aanpakken?

Waarom geeft deze rups zoveel overlast?

Eikenprocessierupsen veroorzaken problemen door de honderdduizenden microscopisch kleine en giftige brandhaartjes die ze op hun rug hebben. Als je in aanraking komt met die schadelijke brandharen, treden binnen acht tot tien uur huidreacties op. De één heeft hier meer last van dan de ander. Pijnlijke, rode en hevig jeukende bultjes of blaasjes zijn de meest voorkomende klachten. Ben je al eens eerder in aanraking geweest met brandhaartjes? In dat geval zal de huidirritatie zich sneller en heftiger manifesteren.

Waar komt de rups vandaan?

Deze processierups komt oorspronkelijk uit Zuid- en Centraal-Europa en is steeds noordelijker getrokken. In Nederland verliep de verspreiding ook van de zuidelijke provincies naar de noordelijke provincies.

De eikenprocessierups komt al dertig jaar onafgebroken voor in ons land. Toch was 1989 niet het allereerste rupsenjaar, het schijnt dat ze vóór 1900 al van de partij waren in het zuiden van het land. Ook in die tijd werden de mensen geconfronteerd met afgesloten wegen in verband met de overlast van eikenprocessierupsen.

Waarom is er een stijging van eikenprocessierupsen?

De eikenboom is de voedselbron van de eikenprocessierups. Nederland staat vol met eiken en de laatste tientallen jaren zijn er lange lanen met vele eikenbomen bij gekomen. De onderbegroeiing wordt netjes gemaaid maar deze nauwkeurigheid heeft één groot nadeel. Als die bermen met bloeiende, wilde plantjes verdwijnen, verdwijnt daarmee ook (de natuurlijke omgeving van) de biologische vijand van de rups, zoals de sluipwesp en de roofkever.

Dit jaar is het voor het eerst dat er ook veel rupsen zijn waargenomen op eikenbomen in de bossen. Welke oorzaken zijn er aan te wijzen? Volgens deskundigen was het vorig jaar warm en droog toen de processievlinders uitvlogen, en hebben ze hun eitjes daarom afgezet in de vochtige en koele bossen. Ook was het aantal vlinders hoog in 2018 en kan het zijn dat ze daarom op zoek zijn gegaan naar nieuw, onbekend terrein.

Wat is een eikenprocessierups en hoe herken je dit beestje?

De processierups begint als larf van een nachtvlinder. De eitjes zijn in eikenbomen afgezet. Uit de eitjes komen rupsjes, die gezamenlijk een groot en dicht nest spinnen. Zo´n compact nest biedt bescherming tegen kou en natuurlijke vijanden. De draderige, witte spinsels zitten stampvol met rupsen, brandharen en vervellingshuidjes. Een volwassen rups heeft een lengte van ongeveer drie centimeter en is grijsachtig van kleur. Naast giftige brandhaartjes hebben ze langere, zichtbare haren die onschadelijk zijn.

Als het warmer wordt, gaan ze ´s nachts (en groepsgewijs) op zoek naar eten. Ze verlaten hun veilige nest en lopen in lange slierten achter elkaar aan naar de toppen van de takken om jong blad te eten. Het ziet eruit alsof ze aan een religieuze processie meedoen, vandaar ook de naam eikenprocessierups. Ze groeien snel en eten de bomen kaal.

Met name in mei, juni en juli is de eikenprocessierups te zien op en rondom eikenbomen. Het grote probleem is dat de schadelijke brandharen zes tot acht jaar werkzaam blijven.

Als de rupsen verpopt zijn, en dus verder vliegen als vlinder, is het gevaar niet geweken. De oude spinsels zitten boordevol met brandharen die hun giftige stof lange tijd vasthouden. Zodra een oud nest uit een boom waait, is het verspreidingsrisico erg groot.

Welke (huid)klachten kunnen optreden en wat moet je dan doen?

Raak de eikenprocessierupsen en spinsels nooit aan. Contact met giftige brandharen resulteert vaak in jeukende huidirritaties met rode pukkeltjes, bultjes of blaasjes. De vervelende bultjes doen denken aan muggenbultjes en ontstekingsgevaar is aanwezig.

De mogelijkheid dat je in contact komt met brandharen zonder dat je zelf een rups of nest hebt gezien, is uiteraard aanwezig. Bedenk dat de wind die haartjes alle kanten op blaast. Wees alert op eventuele huidreacties.

Bij huidklachten is het belangrijk dat je de (onzichtbare) brandhaartjes verwijdert door plakband op je huid te plakken en er weer af te trekken. Vervolgens moet je goed spoelen met water of een douche nemen. Nooit gaan krabben. De minuscule weerhaakjes van brandharen zetten zich vast in de huid. Als je gaat krabben, breken de brandhaartjes. Een lichaamsvreemd eiwit (thaumetopoiene) komt vrij, en je lichaam reageert hier onmiddellijk op met aanmaak van antistoffen. Ga je jeukende huid te lijf met een crème op basis van aloë vera, eucalyptus of menthol. In de meeste gevallen is de ergste jeuk na een paar dagen, en maximaal twee weken, weer verdwenen. Heb je echt enorm veel last en gedurende langere tijd? Neem dan contact op met je huisarts. Eventueel kan hij of zij een crème voorschrijven op basis van corticosteroïden.

Ook je ogen kunnen ongenadig worden aangetast. Mocht er zo´n giftig brandhaartje in je oog zitten, dan kan dat een hevige reactie veroorzaken. Spoel je oog onmiddellijk met water. Je oogbindvlies en/of hoornvlies kan reageren met jeuk, zwelling, roodheid of zelfs een ontsteking. Raadpleeg een oogarts, wellicht moet het haartje operatief verwijderd worden.

Je luchtwegen kunnen ook een opdonder krijgen. Als je per ongeluk een brandhaartje inademt, kan het slijmvlies van je neus en keel geïrriteerd of ontstoken raken. Moeite met slikken of overmatig hoesten behoren tot de klachten, evenals keelpijn en/of een loopneus. Mensen met astma hebben gevoelige luchtwegen en kunnen heftiger reageren.

Klachten zoals duizeligheid, overgeven, kortademigheid en koorts komen ook voor.

Als iemand sterk allergisch reageert, kunnen klachten al binnen een half uur optreden. Een anafylactische shock is een exceptionele maar uiterst zorgelijke, levensbedreigende allergische reactie. Onmiddellijke inmenging van een huisarts is vereist. Een anafylactische shock herken je, onder andere, aan een verminderd bewustzijn, een klamme en bleke huid en een sterke daling van de bloeddruk.

Vanwege de vacht komen huidklachten bij dieren niet vaak voor. Letsel in de bek kan wel problematisch zijn. Als je hond brandharen in de bek heeft gekregen, moet je deze uitgebreid spoelen met water. Mogelijk komen zwellingen voor en kan je hond niet goed slikken. Kokhalzen en braken kunnen aanwijzingen zijn. Neem altijd contact op met een dierenarts.

Hoe verloopt de bestrijding van de eikenprocessierupsen?

Het is een slecht idee om zelf rupsen en nesten te verwijderen uit je tuin. Het verspreidingsrisico van giftige brandharen is ontzettend groot. Laat je hogedrukreiniger in je schuur staan en bel gespecialiseerde hulptroepen. Bestrijdingsmiddelen kunnen niet zonder meer ingezet worden, omdat die funest kunnen zijn voor andere insecten en vogels.

Ga nooit zelfstandig aan de slag met alledaagse gasbranders of stofzuigers. Gespecialiseerde bestrijders dragen een beschermende laag kleding en elimineren de nesten door ze op te zuigen met speciale apparatuur.

Mocht het wat langer duren voordat professionele bestrijders ter plekke zijn, dan zou je een nest in je eikenboom kunnen fixeren door gebruik te maken van haarlak. Pak je goed in, gebruik altijd handschoenen, een veiligheidsbril en een mondkapje, en wees heel voorzichtig.

Grasmaaien kan risicovol zijn, indien je een nest in je tuin hebt. Heb je het sterke vermoeden dat je brandharen op je kleren hebt? Besmette kleding moet je niet opnieuw dragen zonder eerst te wassen. Was de kleding op zestig graden en droog je wasgoed binnenshuis.

Het omhakken van alle bestaande eiken is niet reёel. Wel zou het zeker helpen om een grotere verscheidenheid in boomsoorten na te streven. De eikenprocessierups heeft natuurlijke vijanden die een bijdrage kunnen leveren in het beteugelen van (de nadelige consequenties van) deze processierups. Beplanting van alleen eikenbomen is onwenselijk en diversiteit is het sleutelwoord. Diversiteit in planten en bomen versterkt de positie van biologische vijanden van de eikenprocessierups. De koolmees, pimpelmees, koekoek en spreeuw vinden de processierups een heel smakelijk hapje.

Je kunt er zelf ook voor kiezen om een vogelhuisje op te hangen in je tuin om, bijvoorbeeld, koolmezen aan te trekken. Hang het huisje niet in de volle zon en zorg voor een vrije aanvliegroute. Een koolmees schijnt de processierups pas op te eten als hij de rups van zijn haren heeft ontdaan. Dit doet hij door de eikenprocessierups hard tegen een boomtak te slaan. Wees toch bedacht op eventuele brandharen in het vogelhuisje en wees voorzichtig tijdens schoonmaakwerk.

Tot slot

De kans dat kinderen en huisdieren in aanraking komen met brandharen, is aanzienlijk. Wees extra alert op het speelgedrag van je kleine kinderen en praat met ze over het gevaar van de eikenprocessierups.

  • Laat spullen niet onnodig buiten in de tuin rondslingeren.
  • Ga niet op pad met een T-shirt en blote benen, maar bedek je lijf met lange mouwen en lange pijpen.
  • Respecteer de afzetlinten en probeer alle besmette zones met een grote boog te vermijden.