Antibiotica zijn medicijnen tegen bacteriën. Wanneer iemand een ontsteking heeft dat ontstaan is door bacteriën, helpt antibiotica om die ontsteking te bestrijden. Antibiotica werken niet bij virussen. Het heeft weinig zin om antibiotica te nemen als je de griep hebt of verkouden bent. Maar hoe werkt het? En welke soorten zijn er?
Wat is antibiotica en hoe werkt het?
Antibiotica zijn medicijnen die bacteriën bestrijden. Het enkelvoud van antibiotica is antibioticum. Antibiotica is de verzamelnaam voor de medicijnen die bacteriën bestrijden. Het bekendste antibioticum is penicilline. De medicatie wordt ingezet bij ontstekingen die veroorzaakt zijn door bacteriën. Antibiotica doodt de bacteriën of remt de groei ervan. Welk soort antibioticum wordt voorgeschreven is afhankelijk van het soort bacterie. Sommige bacteriën zijn nuttig, maar veel bacteriën kunnen een infectie veroorzaken. Hierdoor ontstaat er een ontsteking en word je ziek. Als er ook sprake is van koorts, kunnen de bacteriën zich zeer snel vermenigvuldigen.
Welke soorten antibiotica zijn er?
Zoals je eerder al kon lezen zijn er verschillende soorten antibiotica waarvan penicilline de bekendste is. Dit is tevens ook het oudste antibioticum. In 1928 ontdekte de arts Fleming de werking van penicilline per toeval. Hij ontdekte dat er rondom de penseelschimmel geen bacteriën groeiden. De stof in de schimmel werkte tegen bacteriën en bracht weinig bijwerkingen met zich mee. Het duurde uiteindelijk nog een aantal jaren voordat het lukte om de stof uit de schimmel te halen en om te zetten tot een werkbaar medicijn.
In de afgelopen eeuw zijn er heel wat antibiotica bijgekomen. Het is nodig om verschillende soorten te hebben, want ieder soort werkt op een specifiek aangrijpingspunt. Dat aangrijpingspunt heeft een bacterie wel, maar een mens niet. Het antibioticum stoot een gif uit, die niet grote schadelijk gevolgen heeft voor de mens, maar wel voor de bacteriën. Op basis van de aangrijpingspunten kunnen de antibiotica worden onderverdeeld in twee groepen: bacteriedodend of bacterieremmend.
Daarnaast zijn er zogenaamde smalspectrum antibiotica en breedspectrum antibiotica. Bij de eerst genoemde werkt het antibioticum op een specifieke groep bacteriën, de tweede genoemde werkt op meer soorten bacteriën tegelijk. De voorkeur ligt bij het gebruik van smalspectrum antibiotica, omdat die minder onschuldige bacteriën beschadigen dan breedspectrum antibiotica. Daarnaast heeft deze ook minder bijwerkingen. Smalspectrum antibiotica kunnen alleen worden voorgeschreven als bekend is welke bacterie verantwoordelijk is voor de infectie. Wanneer de bacterie onbekend is, wordt breedspectrum antibiotica vaak ingezet.
Hoe gebruik je antibiotica verantwoord?
Antibiotica is alleen verkrijgbaar op recept van de arts. Neem deze dus nooit zomaar in en zeker geen antibiotica van iemand anders. Een antibioticum wordt zorgvuldig voorgeschreven door de arts passend bij een bepaalde infectie. Neem de medicatie in volgens de instructies. Wanneer er namelijk niet aan de instructies gehouden wordt, door bijvoorbeeld een lagere dosis te nemen of de antibiotica op andere tijdstippen te nemen dan voorgeschreven, worden de ongevoelige bacteriën makkelijker geselecteerd. Een kuur moet daarnaast altijd worden afgemaakt, ook als de klachten al over zijn. De infectie kan namelijk nog wel aanwezig zijn, zonder dat er nog klachten zijn. Als de kuur voortijdig wordt afgebroken, is de kans heel groot dat de infectie niet volledig verdwenen is. Ook als er sprake is van bijwerkingen, neem dan eerst contact op met de huisarts alvorens de kuur zomaar gestopt wordt. Vermijd in het algemeen langdurig en onnodig gebruik van breedspectrum antibiotica, vanwege de schade die ze aanbrengen aan onschuldige bacteriën. Wanneer er nog antibiotica over is, lever dat bij overleg in bij een verzamelpunt. Spoel het nooit door de wc of kraanafvoer. Dit is erg slecht voor het milieu.
Wat zijn de nadelen van antibiotica?
Eén van de grootste nadelen van antibiotica is dat ze ook de goede bacteriën in het lichaam kunnen aanvallen en doden. Hierdoor wordt de balans in de bacteriën verstoord. Goede bacteriën zijn belangrijk, want die helpen met allerlei processen in het lichaam, zoals het verteren van eten. Als er minder goede bacteriën aanwezig zijn, dan krijgen andere bacteriën en schimmels de ruimte om te groeien. Hierdoor kunnen bijwerkingen staan, zoals diarree of misselijkheid.
Daarnaast kan een bacterie resistent (ongevoelig) worden voor antibiotica. Dan is de bacterie niet meer goed te bestrijden met het antibioticum.
Wat zijn de bijwerkingen van antibiotica?
Een bijwerking van antibiotica is het krijgen van diarree of een dunne ontlasting, zoals hierboven beschreven staat. Dat komt omdat antibiotica de goede bacteriën aanvallen en deze in het maag-darmkanaal minder goed hun werk kunnen doen. Andere klachten die hierbij kunnen verschijnen zijn misselijkheid en krampen. Een oplossing kan hiervoor probiotica zijn, deze vullen de goede bacteriën weer aan. Maar wetenschappers zijn er vandaag de dag nog niet helemaal over uit of de probiotica daadwerkelijk nut hebben.
Soms ontstaat er ook overgevoeligheid of een allergische reactie op het antibioticum. Klachten die dan kunnen ontstaan zijn: koorts, benauwdheid of flauwvallen. Soms krijgt een patiënt rode vlekjes, dit kan een allergische reactie zijn maar ook een bijwerking op zichzelf. Bij klachten die ontstaan door het gebruik van antibiotica is het altijd belangrijk om contact op te nemen met de arts. Wanneer bekend is dat er een overgevoelige reactie is op een bepaald antibioticum, is het handig om dit aan de apotheek door te geven. Zo wordt voorkomen dat de apotheek niet nog eens hetzelfde antibioticum voorschrijft.
Antibiotica bestrijden een bepaalde groep bacteriën, waardoor de verhouding tussen de verschillende bacteriën soms uit evenwicht raakt. Dit geeft andere bacteriën en schimmels de kans om te groeien. Hierdoor ontstaat er soms op een andere plaats een infectie. Met name bij vrouwen ontstaat er vaak een vaginale schimmelinfectie door het gebruik van antibiotica.
Wat is antibiotica-resistentie?
Wanneer antibiotica langdurig wordt gebruikt, of er wordt een te lage dosering ingenomen, kan er resistentie voor antibiotica ontstaan. Gevoelige bacteriën gaan in zo’n geval dood en bacteriën die niet gevoelig zijn voor het antibioticum gaan zich vermeerderen en worden resistent tegen het betreffende antibioticum. Soms komt het zelfs voor dat bacteriën zich aanpassen tijdens een kuur en vervolgens het antibioticum kunnen wegpompen of afbreken. Deze resistente bacteriën kunnen worden overgedragen aan iemand anders. Met een infectie dat is veroorzaakt door een resistente bacterie is er een risico dat veel gebruikte antibiotica niet of onvoldoende werken.
Gelukkig zijn er relatief weinig bacteriën die resistent zijn in Nederland. Dat is in andere landen wel anders. Dit heeft met name te maken doordat je in veel andere landen antibiotica kunt krijgen, zonder dat er een voorgeschreven recept van de arts is. In Nederland wordt dit zorgvuldig gedaan en wordt er precies voorgeschreven wat de duur is van de kuur en op welke tijden de medicatie moet worden ingenomen. Daarnaast gaan de zorginstellingen in Nederland ook zorgvuldig met resistente bacteriën om. Als er een patiënt is met een resistente bacterie, worden daar direct maatregelen voor getroffen, zoals het in quarantaine plaatsen van een patiënt. De bacterie heeft dan weinig kans om zich te verspreiden naar andere mensen.
Het afmaken van een kuur is niet alleen belangrijk voor de eigen gezondheid, maar ook voor die van anderen. Door een kuur niet af te maken, is de kans aanwezig dat de bacteriën resistent worden en worden overgedragen op andere mensen. De bacteriën zijn dan resistent en de ander kan dan niet of onvoldoende geholpen worden met antibiotica.
