In Nederland zijn rond de 200.000 mensen gediagnosticeerd met Borderline. Ook bekend als Borderline persoonlijkheidsstoornis of BPS.
Een persoonlijkheidsstoornis
Of iemand lijdt aan een persoonlijkheidsstoornis, wordt bepaald door een aantal criteria die wordt beschreven in het Diagnostisch en Statistisch handboek voor Psychische Stoornissen (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM). Volgens dit handboek (dat door therapeuten over de hele wereld wordt gevolgd), zijn er 10 verschillende persoonlijkheidsstoornissen die onderverdeeld zijn in drie clusters:
Cluster A
Deze mensen zijn excentriek en komen vaak vreemd of apart over. Er is meestal weinig contact met andere mensen.
Cluster B
Mensen die lijden aan een persoonlijkheidsstoornis uit cluster B kunnen verhit reageren op situaties, zijn vaak impulsief en vinden het moeilijk om met emoties om te gaan.
Cluster C
Mensen met een persoonlijkheidsstoornis die in deze cluster valt, zijn vaak angstig en bang. Ze vinden het moeilijk om zelfstandig te zijn.
Door middel van testen en gesprekken krijgt een therapeut inzicht in de problematiek en zal hij/zij een diagnose stellen met betrekking tot het soort persoonlijkheidsstoornis die bij de patiënt past. Het is uiteraard van uiterst belang dat er een juiste diagnose wordt gesteld omdat iedere stoornis een unieke aanpak vereist. Mensen die de diagnose BPS krijgen, vallen onder cluster B. De genoemde kenmerken van deze cluster zijn zeer globaal en zeker niet compleet. Er zijn grote verschillen in symptomen, en gedragingen kunnen per individu anders zijn.
Wat is borderline?
De benaming borderline (grenslijn) is ontstaan omdat met vroeger dacht dat de problematiek zich bevond tussen een neurose (niet effectief kunnen omgaan met bepaalde problemen) en psychose (tijdelijk niet het verschil kunnen zien tussen werkelijkheid en onwerkelijkheid). Tegenwoordig denkt men daar anders over. Borderline persoonlijkheidsstoornis staat nu ook bekend als emotieregulatie persoonlijkheidsstoornis. Er is dus een probleem met het reguleren (beheersen) van emoties. Eigenlijk is deze benaming nauwkeuriger omdat mensen die borderline hebben, hun emoties moeilijk of niet onder controle krijgen. Zij vertonen hierdoor vaak abnormaal gedrag, en stemmingswisselingen die doorgaans voortkomen uit angst en onzekerheid.
Hoe ontstaat borderline?
Hoewel er voor sommige persoonlijkheidsstoornissen een duidelijke neurologische afwijking te zien is tijdens (bijvoorbeeld) een fMRI-scan (een MRI scan waarbij men opdrachten moet uitvoeren zodat hersenactiviteit kan worden waargenomen), is dit bij BPS niet wetenschappelijk vastgesteld. Vooralsnog wordt dus aangenomen dat borderline ontstaat door een disbalans die men gedurende de eerste jaren van het leven ervaart. Iemand wordt dus niet geboren met BPS. Wel kan het genetisch bepaald zijn dat iemand gevoeliger is om een persoonlijkheidsstoornis te ontwikkelen (dus ook borderline).
Als iemand meer vatbaar is voor een persoonlijkheidsstoornis én in een onstabiele omgeving opgroeit en/of tijdens het opgroeien een traumatische ervaring heeft, dan kan iemand BPS ontwikkelen. Uit cijfers blijkt dat er in de meeste gevallen, in de vroege jeugd, sprake is geweest van verwaarlozing, misbruik en/of mishandeling. Hierdoor zijn hechtingsproblemen ontstaan.
BPS ontwikkelt zich dus tijdens de vroege jeugd, maar de stoornis uit zich doorgaans pas tijdens de pubertijd (adolescentie of jong volwassenheid). Ook spelen omgevingsfactoren bijna altijd een rol.
Borderline symptomen
Zoals ieder mens uniek is, zo zijn ook geen twee borderliners (benaming voor mensen met borderline) hetzelfde. De hieronder genoemde symptomen zijn dan ook geen absolute vereisten om met borderline gediagnosticeerd te worden. Het kan zijn dat sommige kenmerken meer aanwezig zijn dan andere, en het kan ook voorkomen dat een bepaald genoemd symptoom helemaal niet aanwezig is. Desalniettemin, hier volgen een aantal van de meest gebruikelijke symptomen die bij borderlinepatiënten aanwezig kunnen zijn:
- Zwart/wit denken (alles of niets)
- Een laag zelfbeeld
- Angst om verlaten te worden
- Moeite met onderhouden van relaties
- Sterke stemmingswisselingen
- Impulsief gedrag en niet goed gevolgen overzien van acties
- Automutilatie (beschadigen van jezelf)
Zwart/wit denken (alles of niets)
Mensen met borderline denken en doen vaak in het extreme. Iets is helemaal goed en fantastisch óf helemaal fout en waardeloos. Omdat er in het leven toch altijd sprake is van enige nuance (niets is echt helemaal goed of echt helemaal fout), maken ze het door deze manier van denken, extra moeilijk voor zichzelf. Ook kunnen zij niet makkelijk relativeren, waardoor ze vasthouden aan hun extreme overtuigingen.
Een laag zelfbeeld
Ondanks dat er sprake is van een laag zelfbeeld, kunnen mensen met borderline zichzelf vaak heel goed profileren. Ze zijn haantje de voorste en kunnen een grote mond hebben. Onder al deze bravoure schuilt vaak een heel onzeker individu, wiens enige wens is om geaccepteerd te worden. Het feit dat hun (extreme) gedragingen mensen juist vaak afschrikt, gaat totaal aan hen voorbij.
Angst om verlaten te worden
Omdat mensen met borderline een laag zelfbeeld hebben, hebben ze altijd min of meer de verwachting dat mensen die zij belangrijk vinden, hen uiteindelijk zullen verlaten. Door deze angst hebben ze de neiging om zich extra claimend te gedragen, waardoor ze juist mensen tegen zich in het harnas jagen. Tel hier bij op dat ze denken in uitersten (alles is goed of alles is fout). Ze creëren hierdoor zelf een situatie waardoor het voor menig mens onmogelijk wordt om aan alle verwachtingen te voldoen. De borderliner zal dus altijd op een bepaald moment door de mensen om zich heen teleurgesteld worden. Deze teleurstelling voedt de verlatingsangst en hiermee is de cirkel rond. Zo raken ze in een neerwaartse spiraal die in de meeste gevallen, daadwerkelijk eindigt in het feit dat zij worden verlaten door de mensen om zich heen. Worden verlaten, bevestigt weer hun lage zelfbeeld (zie je wel, ik ben het niet waard om te blijven), en zo is ook die cirkel voltooid.
Moeite met onderhouden van relaties
Relaties en vriendschappen zijn lastig voor mensen met borderline. Als zij een vriendschap hebben, dan gaan ze tot het uiterste en verwachten ook dat de vriend(in) in kwestie tot het uiterste gaat. En juist dat verwachtingspatroon is vaak niet realistisch. De meeste mensen hebben immers meer in hun leven dan alleen de vriendschap of relatie met de borderline patiënt. En vaak zijn de verwachtingen zo hoog dat de borderliner uiteindelijk, in hun ogen, teleurgesteld raakt in de vriendschap of relatie. Deze teleurstelling wordt gevolgd door een confrontatie waarbij de persoon met borderline (extreem) uiting zal geven aan zijn/haar frustratie. Als de andere persoon dit niet in perspectief kan zien (of als gevolg van de BPS), dan zal er een onvermijdelijke breuk ontstaan.
Sterke stemmingswisselingen
Extreem blij of extreem boos. Vaak is er geen tussenweg bij mensen met BPS. Daarbij komt dat de tijd tussen deze twee extreme stemmingen, heel kort kan zijn. Van het één op andere moment lijkt een stemming compleet te kunnen omdraaien. Dit maakt de omgang met deze personen zeer intensief en in sommige gevallen zelfs onmogelijk. Het is namelijk moeilijk te voorspellen, wat in een bepaalde situatie de stemming kan doen omslaan.
Impulsief gedrag en niet goed gevolgen overzien van acties
Iemand met BPS maakt vaak geen weloverwogen beslissingen of keuzes. Hierdoor kunnen ze in gevaarlijke situaties belanden. Ze kunnen de gevolgen van bepaalde keuzes niet overzien en storten zich voor de volle 100% in een nieuw avontuur. Dit avontuur kan van alles zijn. Een nieuwe vriendschap, een zakelijke uitdaging, maar ook gebruik van drugs of zichzelf in een onveilige situatie brengen. Het spreekt voor zich dat dit ernstige gevolgen kan hebben.
Automutilatie (beschadigen van jezelf)
Jezelf opzettelijk beschadigen (snijden of een andere vorm) is in de meeste gevallen een uiting van zoeken naar controle. Wanneer je met een mes in je arm of been snijdt, dan ontstaat er een wond. Daar heb je dan controle over. In sommige gevallen hebben mensen met een persoonlijkheidsstoornis, het gevoel dat dit het enige aspect in hun leven is waar zij daadwerkelijk controle over hebben.
Borderline behandeling
Zoals gezegd, er zijn geen twee borderliners hetzelfde. Dit geldt uiteraard ook voor de behandelingen. Het effect en de keuze van behandeling zal onder andere afhankelijk zijn van de mate waarin de BPS aanwezig is, de trauma’s die zijn ervaren, het sociale netwerk, etc. In de reguliere psychologie zijn een aantal behandelingen succesvol gebleken:
Dialectische Gedragstherapie (DGT)
Dit is een vaardigheidstraining waarbij mensen met BPS op een andere manier leren te denken, waardoor zij meer in staat raken om een constructief leven op te bouwen. Het oplossen van de onderliggende oorzaak van de persoonlijkheidsstoornis, is geen doel van de therapie. DGT is ontwikkeld door een Amerikaanse therapeute, Marsha Linehan. De therapie is ook bekend onder de naam Linehantherapie.
Mentalization Based Treatment (MBT)
Mentaliseren (metalization) is het vermogen om je eigen gedrag en dat van anderen, te begrijpen en te relativeren. Dit vermogen is bij mensen met BPS onvoldoende aanwezig. In deze behandeling wordt iemand met BPS geleerd om te mentaliseren en hierdoor evenwichtiger te worden.
Schema Focused Therapy
Door het doen van oefeningen die gericht zijn op het veranderen van denkpatronen over zichzelf en de wereld om zich heen, verandert de denkwereld van iemand met BPS. Het doel van deze therapie is dat de patiënt zich prettiger, gezonder en gelukkiger voelt. Hierdoor staat hij/zij sterker in de schoenen en voelt zich meer opgewassen tegen mogelijke probleemsituaties.
Transference Focused Psychotherapy (TFP)
Bij deze therapie tracht men een halt te roepen aan het zwart/wit denken van de borderliner. De bedoeling is om iemand met BPS te leren dat er ook ‘grijze’ situaties bestaan. Door intensieve, individuele therapie worden persoonlijke situaties gerelativeerd wat een handvat geeft voor vergelijkbare, toekomstige, situaties.
Acceptance and Commitment Therapy (ACT)
‘Verander wat je kunt beïnvloeden en accepteer wat je niet kunt beïnvloeden’. Dat is het uitgangspunt van ACT. Mensen met borderline leren hiermee zich flexibeler op te stellen ten opzichte van emoties, gedachten en gedragingen.
Omgaan met borderline
Mensen die lijden aan BPS kunnen, met de juiste therapie, een goed leven leiden. Ook is gebleken dat (doorgaans) na het 30ste levensjaar, het leven met BPS dragelijker wordt. Er zijn inmiddels voldoende bewijzen dat men ook van BPS kan genezen. Het spreekt voor zich dat het van belang is om een therapie te kiezen die past bij de individuele stoornis, en dat het herstel valt en staat met trouw zijn aan de therapie en het (moeilijke) traject volhouden.
Voor mensen die leven met iemand die borderline heeft, is het vaak net zo moeilijk als voor de patiënt zelf. Ook moeten deze mensen zich realiseren dat er sprake is van een persoonlijkheidsstoornis en dat de gedragingen voortkomen uit een gebrek aan kunnen en dat er geen sprake is van een gebrek aan willen. Zijdelings deelname aan de therapie, kan hierbij helpen. Het geeft inzicht in de problematiek die speelt, waardoor er mogelijk meer begrip ontstaat. Ook kunnen er handvatten worden aangereikt over hoe te handelen in bepaalde situaties.
Borderline test
Zoals eerder genoemd kan alleen een (psycho-)therapeut of soortgelijke professional een echte diagnose stellen. Ondanks dit, zijn er ook zelf-testen te vinden met betrekking tot BPS. Deze testen geven een mogelijk vermoeden van borderline, wellicht een extra bevestiging dat er inderdaad iets aan de hand is. Mocht een borderline zelf-test uitwijzen dat er mogelijk sprake is van een stoornis, dan is het van belang om dit te laten toetsen bij een professional. Alleen bij een officiële diagnose BPS, kan iemand in aanmerking komen voor de juiste therapie.
