Stress verminderen & omgaan met stress

Inhoudsopgave

Wat is stress?

Stress is eigenlijk gewoon spanning of druk. Het is een staat van je lichaam en geest die zich paraat maakt voor actie, een natuurlijke reactie die ervoor zorgt dat je vecht of vlucht. Deze reactie wordt veroorzaakt door de hormonen adrenaline, noradrenaline en cortisol. Zodra je lichaam spanning detecteert, geven je hersenen de genoemde hormonen af die je klaarmaakt voor actie. Stress, of spanning, wordt snel gezien als iets negatiefs. Dit hoeft dus niet perse zo te zijn, het is immers een natuurlijke respons op een bepaalde situatie. De situatie bepaald over het algemeen ook welke vorm van stress optreedt. Volgens het Instituut voor Stresspreventie is stress onder te verdelen in 3 verschillende vormen:

  • Spannende stress
    Deze vorm van stress is de minst ongezonde vorm van alle drie. Deze vorm van stress is een positieve vorm die je helpt alert te zijn. Stel je voor dat je voor het eerst je schoonmoeder ontmoet. Je voelt spanning, je ervaart spannende stress. Deze stress zorgt er vervolgens voor dat je het huis netjes maakt en nog even snel wat voor bij de koffie haalt. Of het zorgt ervoor dat je de afspraak afzegt, kan ook natuurlijk. In ieder geval is deze vorm van stress niet per definitie schadelijk, het helpt je juist alert te zijn en te reageren.
  • Frustrerende stress
    Frustrerende stress is iets minder positief. Tijdens deze vorm van stress ervaar je, zoals de naam al doet vermoeden, ergenissen. Je frustreert je bijvoorbeeld aan de opmerkingen van bepaald gezelschap, of het verkeer wil weer eens niet opschieten. Frustrerende stress kan ook optreden bij een gevoel van falen. Dat optreden waar je zojuist nog spannende stress voor had, is uitgemond in een fiasco. Je frustreert je en het voelt alsof er weinig is waardoor je er nog verandering in kan brengen. Je ervaart frustrerende stress.
  • Schadelijke stress
    Deze vorm van stress klinkt negatief en dat is het eigenlijk ook. Schadelijke stress treedt op bij (veelvuldige) negatieve ervaringen. Schadelijke stress is een vorm van stress die meer kwaad dan goed doet. De stress die men ervaart door pesten,een traumatische ervaring, tijdens ziekte of overlijden valt onder de categorie schadelijke stress. Ook kinderen die negatief benaderd worden door hun juf of meester kunnen schadelijke stress ervaren. Ten slotte een van de meest bekende situaties waarin schadelijke stress op kan treden: de werknemer die boven zijn kunnen moet presteren (soms in combinatie met een negatieve benadering van de betreffende werkgever).

Stress is dus niet altijd schadelijk, maar ook een onschuldige vorm van stress kan schadelijk worden. Wanneer is stress schadelijk? In principe stelt men dat gezonde spanning juist goed kan zijn, het helpt je reageren in bepaalde situaties. Maar van een stressvolle situatie moet je simpelweg even herstellen. De hormonen die zijn vrijgekomen moeten weer even terug in balans komen. Gebeurt dit niet, of volgen de stressvolle situaties elkaar te snel op, dan kan je overspannen raken of een burn-out krijgen.

Of, en wanneer, stress uitmondt in overspannenheid of een burn-out is afhankelijk van de persoon. Zo zal de een al snel de gevolgen ervaren van (langdurige) stress, terwijl de ander het gevoel heeft nooit gestrest te zijn. Dit heeft alles te maken met de balans tussen draagkracht en draaglast. Of je gevoelig bent voor stress, je draagkracht, is voornamelijk afhankelijk van je biologische kwetsbaarheid. Hier kan je dus weinig aan doen. Wel kan je vaak iets met de draaglast doen, of althans, leren hoe je met bepaalde draaglast omgaat.

Stress symptomen

Stress is niet altijd ongezond, maar een lichaam heeft tijd nodig om te herstellen van een stressvolle situatie. Gebeurt dit niet, of volgen de stressvolle gebeurtenissen elkaar te snel op, dan zal je lichaam klachten gaan ervaren. Hoe snel en in welke mate deze symptomen zullen verschijnen is afhankelijk van de persoon (draagkracht) en het stressgehalte (draaglast). Wat doet stress precies met je (lichaam)? De symptomen van overmatige stress kan worden verdeeld in vier soorten symptomen: psychische klachten, lichamelijke klachten, gedragssymptomen en gedachtensymptomen. Ook loop je bij overmatige stress het risico om overspannen te raken of een burn-out te krijgen. Herken stress, zie de signalen van langdurige stress en grijp in om erger te voorkomen.

Psychische klachten

De psychische klachten kunnen erg uiteen liggen, maar onderschat ze niet. Psychische symptomen kunnen zijn:

  • Prikkelbaar / cynisch
  • Angstig / schrikachtig
  • Emotioneel instabiel
  • Neerslachtig
  • Gevoel van machteloosheid
  • Zich eenzaam voelen

Lichamelijke klachten

De lichamelijke signalen kunnen als erg heftig worden ervaren. Daarom wordt ook niet altijd een verband gelegd met stress. Wanneer je snapt dat stress de aanmaak van hormonen als adrenaline en cortisol verhoogt, kan je ook begrijpen dat de lichamelijke klachten lijken op die van het lichaam tijdens fysieke inspanning. Lichamelijke klachten zijn een veelvoorkomend gevolg van langdurige stress. Veelvoorkomende lichamelijke klachten zijn:

Daarnaast is een lage weerstand en trage genezing een herkenbaar probleem bij overmatige blootstelling aan stress. Zo zal een overstresst persoon sneller ziek worden, maar bovendien ook minder snel genezen. Ook is een overstresst persoon vatbaarder voor ontstekingen. Uit onderzoek is gebleken dat zelfs een (open) wond sneller geneest tijdens ontspanning.

Gedragssymptomen

Niet alleen de, door stress overbelaste, persoon ondervindt de lasten van gedragssymptomen. De omgeving van een overstresst persoon kan ook de nodige symptomen ervaren, mits dit een verandering is van het gedrag. Desalniettemin worden deze symptomen ook door de persoon zelf als lastig ervaren. Zo kan het namelijk erg frustrerend zijn als sociale aangelegenheden niet meer gaan zoals je zou willen. Het vermijden van sociale contacten kan vervolgens resulteren in de bovengenoemde eenzaamheid en dit sociale isolement kan bovendien stressvermindering enorm in de weg staan. (Voor de omgeving waarneembare) gedragssymptomen zijn:

  • “Een kort lontje hebben”
  • Kritisch naar zichzelf en anderen
  • Overmatig roken en/of drinken
  • Gebruik van drugs (plotseling of verandering van mate)
  • Verandering in eetpatroon (overmatig of extreem weinig)
  • Schrikkerig

Doordat de hormonen cortisol en adrenaline het roer overnemen, zal het serotonine niveau dalen. Deze hormonale disbalans zorgt ervoor dat neurotransmitters hun boodschap niet meer zo goed overbrengen. Dit kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat de boodschap “ik zit vol” niet correct overkomt, met overmatig eten als gevolg.

Gedachtensymptomen

Tijdens een stressvolle situatie stijgt het hormoon adrenaline. Dit hormoon zorgt er in feite voor dat je reageert en handelt in de betreffende situatie. In zekere zin is dit een overlevingstactiek van je lichaam waarbij de welbekende ‘fight, flight or freeze’ (vechten, vluchten of bevriezen/verstoppen) reactie optreedt. Je komt op scherp te staan, maar hierdoor wordt het “normale” denkvermogen vaak wel ten nadele beïnvloedt. Gedachtensymptomen die door stress veroorzaakt kunnen zijn:

  • Moeite met nadenken
  • Vergeetachtig zijn
  • Negatieve gedachtengang
  • Onrealistische of impulsieve gedachtengang
  • Gevoel van derealisatie

Wat te doen bij stress?

Om stress te behandelen is het in eerste instantie van belang dat je de symptomen herkent en weet waar de stress vandaan komt. Hoe langer je gestresst bent, hoe langer het duurt voordat je herstelt. Ondervind je meerdere klachten die horen bij overspannenheid of een burn-out? Dan doe je er goed aan om op tijd hulp te vragen. Bedenk je dat stressvermindering niet over één nacht ijs gaat. Je zal waarschijnlijk je “way of life” moeten aanpassen om te herstellen en bovendien om herhaling te voorkomen. Wat werkt, is per persoon verschillend. Een aantal praktische tips die je kunnen helpen bij het terugkrijgen van de controle op stress:

  • Overzicht
    Krijg overzicht, schrijf je hoofd leeg. Beantwoord vragen als: wat geeft mij energie of wat kost mij energie? Welke taken moet ik uitvoeren en welke taken vind ik het meest belangrijk? Maak bijvoorbeeld gebruik van lijstjes die je indeelt op prioriteit.
  • Bewegen
    Zoals besproken produceert je lichaam adrenaline bij stress. Hoe prettig is het dat je lichaam dit hormoon afbreekt tijdens bewegen. Bewegen hoeft niet meteen 2 uur per dag in de sportschool te betekenen, “sporten” op de Wii of het huis poetsen kan soms al voldoende zijn. Of pak bijvoorbeeld eens de fiets of de benenwagen naar de supermarkt.
  • G-schema
    Vul een G-schema in om inzicht te krijgen in het verband tussen gevoel en gebeurtenis. Een G-schema bestaat uit een viertal vragen:
    • Gebeurtenis, wat is er feitelijk gebeurd? (bekijk de situatie vanuit een helikopter)
    • Gedachten, welke gedachten riep de situatie op? (ik ben vast niet goed genoeg, dit kan ik niet meer aan etc.)
    • Gevoel, welke emotie voelde je? (boos, verdrietig, bang etc.)
    • Gedrag, wat deed je tijdens en na de situatie? (vanuit een helikopter)

Probeer na het invullen van het G-schema te zien of je gedachten, gevoel en gedrag helpend waren in deze situatie. Help je jezelf of een ander met deze gedachten/gevoelens of je gedrag? Besef je dat hier geen fout antwoord bestaat, soms is het niet aan jou geweest. Vaak is het zo dat gedrag, gevoel en je gedachten tijdens een stressvolle situatie geleid worden door stresshormonen. Er is teveel input van emoties. Dit is onmacht en zal met behulp van routine afgeleerd kunnen worden.

  • Ontspannen
    Ontspannen klinkt zo eenvoudig, maar is een vak apart. Vind een manier waarop je volledig kan ontspannen zodat er een balans ontstaat tussen in- en ontspanning. Ga net zo bewust om met ontspannen als met inspanning. Manieren om te ontspannen zijn: luisteren naar muziek, een boek lezen, wandelen, vrijen, een bad of een warme douche of bijvoorbeeld lang tafelen. Onderschat ook de volgende methodes niet:
    • Ontspanningsoefeningen
    • Mediteren
    • Mindfulness
    • Yoga
  • Gezondheid
    Het aanvullen van eventuele tekorten is altijd een goed idee. De aanmaak van bijvoorbeeld het gelukshormoon serotonine gebeurt uitsluitend uit voeding en over het algemeen geldt dat verschillende voedingsstoffen een grote rol spelen in het functioneren van lichaam en geest. Verdiep je eens goed in de verschillende voedingssupplementen en voedingsmiddelen, het zal je verbazen hoeveel voeding met je doet. Daarnaast is het goed om cafeïne en suiker zoveel mogelijk te vermijden. Probeer cravings tijdens stressvolle situaties te vermijden, dit verergert de onbalans in je lichaam. Bovendien stimuleert cafeïne het hormoon cortisol, dit zou de stress dus kunnen verergeren.
  • Kalmerende kruiden
    Het kan ietwat zweverig klinken, maar onderschat middelen uit de natuur niet. Denk bijvoorbeeld aan kamillethee en sint-jansthee om je gemoedstoestand te kalmeren. Maar ook andere kruidentheeën en (ja echt waar!) asperges hebben een kalmeren effect.
  • Blijven ademen
    Blijven ademen, het klinkt zo logisch, maar probeer het eens. Bevind je je in een stressvolle situatie, wordt het je even teveel of lijkt het alsof je geest je in de steek gaat laten? Adem eens diep in en lang uit. Herhaal dit zolang als jij denkt dat nodig is. Word je bewust van je ademhaling, maar forceer niks. Je hebt meer controle dan je soms denkt.